UID: 48472

ภาพการวิเคราะห์ผลไลดาร์พื้นที่มหาสถูปเขาคลังนอก อ.ศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ เผยให้เห็นพื้นที่การกระจายตัวขอ

หอสมุดแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ รวบรวมลิงก์เว็บไซต์ที่มีทั้งเว็บไซต์ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ ฐานข้อมูลหน

ภาพการวิเคราะห์ผลไลดาร์พื้นที่มหาสถูปเขาคลังนอก อ.ศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ เผยให้เห็นพื้นที่การกระจายตัวของโบราณสถาน และแหล่งที่เป็นไปได้ว่าเป็นส่วนประกอบของศาสนสถาน รวมถึงกิจกรรมของมนุษย์ในอดีตรอบๆ เขาคลังนอก ซึ่งทำให้เห็นว่าพื้นที่นี้เป็นมากกว่าศาสนสถานในบริบทมหาสถูป ทั้งหมดนี้อาจนำไปสู่การตั้งคำถามว่า ศาสนสถานที่มีมหาสถูปขนาดใหญ่ มีโครงสร้างต่อเนื่องมากมาย จะมีบทบาทอย่างไรในประวัติศาสตร์โบราณคดี ภาพการกระจายตัวของร่องรอยโบราณสถานโดยสังเขป ผู้เขียนขอสงวนรายละเอียดเพื่อความปลอดภัยในการอนุรักษ์โบราณสถาน ภาพการกระจายตัวของร่องรอยโบราณสถานโดยสังเขป ผู้เขียนขอสงวนรายละเอียดเพื่อความปลอดภัยในการอนุรักษ์โบราณสถาน “มหาวิหาร” หรือวัดที่ทำหน้าที่เป็นอารามใหญ่ เป็นสถานที่มีการสอนลักษณะโรงเรียนหรือวิทยาลัยที่พบมากในอินเดียระหว่างพุทธศตวรรษที่ 10 ถึง 17 โดยทำหน้าที่เป็น “ศาสนสถาน” และ “ศูนย์กลางการเรียนรู้” รวมถึงทำหน้าที่ขยายวัฒนธรรมด้วยเช่นกัน การสร้างมหาวิหารเจริญที่สุดในยุคราชวงศ์ปาละระหว่างพุทธศตวรรษที่ 10 ถึง 17 และรัฐอื่นในสมัยเดียวกัน อาทิ ราชวงศ์จันทรปุระในแถบศรีหัตตาและอารากัน (ทางตะวันออกของประเทศบังกลาเทศไปจนถึงประเทศเมียนมา) โดยส่วนใหญ่กระจายตัวอยู่รอบๆ ลุ่มแม่น้ำคงคาและแม่น้ำพรหมบุตร โดยมหาวิหารที่ขึ้นชื่อนั้น มักจะอยู่ในประเทศอินเดียและบังกลาเทศเป็นหลัก การสร้างมหาวิหารเกิดจากการแพร่หลายทางคติพุทธศาสนาแบบมหายาน ที่เน้นการการเข้าถึงพระนิพพานผ่านความเชื่อในพระโพธิสัตว์ ซึ่งปรากฏทั้งสายเถรวาทและมหายาน การเจริญเติบโตของสังคมเมืองที่มีนวัตกรรมการบริหารสูงมากที่สุดของสังคมประวัติศาสตร์ยุคกลางของเอเชียในช่วงพุทธศตวรรษที่ 10-17 ยังเป็นอีกหนึ่งที่ทำให้มหาวิหารรุ่งเรืองอย่างมาก โดยพบว่าชนชั้นนำรวบอำนาจได้มาก ทำให้บ้านเมืองจัดการระบบเศรษฐกิจได้มากกว่ายุคความวุ่นวายจากสงคราม นอกจากนี้ กังหันน้ำและระบบการจัดการยุ้งฉาง ยังเป็นนวัตกรรมที่ทำให้ประชากรชนชั้นกลางขยายตัวค่อนข้างมาก และทำให้เศรษฐกิจการค้าตามลุ่มน้ำต่างๆ ขยายตัว มหาวิหารโสมปุระในประเทศบังกลาเทศ (พุทธศตวรรษที่ 9-13) ภาพจาก Wikisource มหาวิหารโสมปุระในประเทศบังกลาเทศ (พุทธศตวรรษที่ 9-13) ภาพจาก Wikisource ภาพจำลองมหาวิหารโสมปุระในประเทศบังกลาเทศ ภาพจาก Rahaman Rafizur ภาพจำลองมหาวิหารโสมปุระในประเทศบังกลาเทศ ภาพจาก Rahaman Rafizur ในขณะเดียวกัน ความเชื่อทางพุทธศาสนาก็เริ่มผลักดันอัตลักษณ์ความชอบธรรมของชนชั้นนำและกษัตริย์ ขณะที่ไวษณพนิกายที่เน้นบทบาทของธรรมราชาก็ขยายตัวในหมู่ผู้ที่ไม่ใช่พุทธ กลุ่มชนชั้นนำนิยมทำบุญและแสดงบารมีด้วยการสร้างศาสนสถานที่ใหญ่โต ส่งผลให้เกิดแนวทางศิลปะและสกุลช่างใหม่จากการสร้างศาสนสถานใหญ่ แม้ว่าหลักฐานในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้จะยังคงขาดการค้นพบจารึกและเอกสารที่เพียงพอสำหรับการยืนยันสถานะความสำคัญของโบราณสถานหลายแห่งในฐานะศูนย์กลางการเรียนรู้ แต่ก็มีหลายแหล่งที่นักวิชาการมองว่ามีคุณลักษณะที่สามารถประมาณได้ว่าน่าจะเป็น “มหาวิหาร” หรือสถานที่ซึ่งเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ขนาดใหญ่เช่นเดียวกับมหาวิหารที่พบในอินเดีย โดยสังเกตจากพุทธศาสนสถานในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่มีขนาดใหญ่ อยู่ในบริบทของรัฐที่มีศักยภาพทางเศรษฐกิจและการเมือง ที่สำคัญ คือ สถานที่เหล่านี้ไม่ได้มีเพียงพระวิหาร อุโบสถ หรือเจดีย์ ซึ่งเป็นโบราณสถานที่สื่อถึงการใช้พื้นที่ในทางศาสนสถานเท่านั้น แต่มีส่วนต่อขยายที่สื่อถึงกิจกรรมการอยู่อาศัย มีศิลปะวัตถุที่อาจใช้สำหรับการเรียนรู้ มีมหาสถูปจตุรมุขที่เป็นคติสถาปัตยกรรมซึ่งได้รับจากความเชื่อแบบมหายาน มีอัตลักษณ์ทางศิลปะที่ชัดเจนจนเป็นสกุลช่าง โดยพบว่าศูนย์กลางการเรียนรู้ที่เป็นไปได้ว่าอาจเป็นวิทยาลัยในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ซึ่งอยู่ในสมัยการสร้างมหาวิหารเป็นที่นิยม มีดังนี้ แหล่งโบราณคดี Maura Jambi ในประเทศอินโดนีเซียที่นักวิชาการเชื่อว่าเป็นวิทยาลัยสงฆ์ในอดีต แหล่งโบราณคดี Maura Jambi ในประเทศอินโดนีเซียที่นักวิชาการเชื่อว่าเป็นวิทยาลัยสงฆ์ในอดีต กล่าวคือ มีมหาสถูปที่เป็นจตุรมุข และมีคติของพระโแจกเครดิตฟรี 500 ไม่ต้องฝาก 2021พธิสัตว์ปรากฏในพื้นที่อย่างชัดเจน ทั้งในแง่ของโบราณวัตถุและศาสนสถาน รวมถึงร่องรอยองค์ประกอบของพื้นที่ที่มีความหลากหลายในเชิงโครงสร้างการใช้สอย สื่อว่าสถานที่ดังกล่าวไม่ใช่ศาสนสถานแบบโดด เช่น สถูป วิหารโบราณ และโครงสร้างที่ดูจะไม่ตรงกับการเป็นสิ่งใดเลย แต่น่าจะสื่อถึงการใช้พื้นที่ในการผลิตและพื้นที่อยู่อาศัยในศาสนสถานของคนจำนวนมาก เป็นเรื่องน่าเสียดายว่า มหาสถูปเขาคลังนอกเป็นหนึ่งในโบราณสถานใหญ่ของไทยที่ถูกโจรกรรมมากที่สุด โดยจากคำให้การของผู้อาวุโสในหมู่บ้านระบุว่า ช่วงใกล้เคียง พ.ศ 2520 นั้น มีชาวต่างชาติจำนวนมากจ้างรถขนของเข้ามายังโบราณสถานเขาคลังนอกในยามวิกาล พร้อมอุปกรณ์หาโบราณวัตถุ และมักขนของออกไป “เต็มคันรถ” ทำให้เมื่อขุดแต่งบูรณะเขาคลังนอกซึ่งเป็นโบราณสถานหลักในเวลาต่อมา จึงแทบไม่พบโบราณวัตถุสำคัญใด ยกเว้นพระพุทธรูปองค์หนึ่งซึ่งทางกรมศิลปากรได้เก็บรักษาไว้ การวิเคราะห์เขาคลังนอกในทางหลักฐานโบราณคดีจากการขุดศึกษาและบูรณะ จึงทำได้เพียงการอนุมานจากลักษณะสถาปัตยกรรมกับหลักฐานเทียบเคียงจากในเมืองศรีเทพ ดังนั้น ข้อมูลที่ได้จากไลดาร์จึงเป็นร่องรอยบริบทที่สำคัญ เมื่อนำมาประกอบกับการขุดสำรวจและแต่งโบราณสถานรายรอบเขาคลังนอกของกรมศิลปากรในปี 2565 ซึ่งพบแนวกำแพงและฐานของโบราณสถานเพิ่มเติม จากการวิเคราะห์การแปรภาพไลดาร์จะเห็นแนวกำแพงและโบราณสถานกระจายตัวเป็นกลุ่มใกล้ชิดกันไปจนถึงแนวเจดีย์ราย อีกทั้งยังมีร่องรอยของบ่อน้ำโบราณที่ปัจจุบันถูกขุดขยายเพื่อการประปาของชุมชนใกล้เคียง เมื่อนำข้อมูลดังกล่าวมาเทียบเคียงกับผังของมหาวิหารที่เป็นวิทยาลัยอื่นๆ พบว่านอกเหนือจากสกุลช่างและศิลปะที่มีความโดดเด่น ไปจนถึงเนื้อที่และลักษณะโครงสร้าง ทำให้การวางผัง “อารามเขาคลังนอก” มีความเป็นไปได้ที่จะเป็น “มหาวิหาร” หรือพื้นที่วิทยาลัย ทั้งนี้ผู้เขียนหวังว่าในอนาคตความรู้เหล่านี้จะได้นำไปใช้ประโยชน์ในการวางแผนผังเมือง การศึกษาแนวทางการอนุรักษ์ และที่สำคัญที่สุด คือ การลงทุนให้กับพื้นที่การศึกษาและการฟื้นฟู “มหาวิหาร” ของศรีเทพ ให้กลับมาเป็นแหล่งเคารพศรัทธา แหล่งเรียนรู้ และแหล่งท่องเที่ยวในอนาคต ผู้เขียน ดร.พชรพร พนมวัน ณ อยุธยา หัวหน้าทีมสำรวจโดรนไลดาร์เมืองโบราณศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ อ้างอิง

งวดเข้ามาทุกทีกับโผคณะรัฐมนตรีเศรษฐา 1 ที่เคาะจนลงตัวแม้ว่าจะถอดเข้าถอดออกรายชื่อ 40 ตำแหน่ง 35 รายช